با ذكر مقدمه فوق در ادامه به تشريح مهمترين عوامل موثر بر درصد قند چغندرقند پرداخته مي شود.

ا- انتخاب بذر

ارقام مختلف چغندرقند بر اساس ميزان عملكرد ريشه و درصد قند (عيار) متفاوت هستند، كه بر همين اساس به
تيپ هاي مختلف شامل تيپ محصولي، تيپ قندي و تيپ محصولي – قندي تقسيم بندي شده اند. براي هر يك از مناطق كشت چغندرقند با توجه به شرايط آب و هوايي و طول دوره رشد، يكي از تيپهاي فوق مورد استفاده قرار
مي گيرند. در صورت برداشت خيلي زود از تيپ قندي كه حاوي قند فراواني است استفاده مي شود. براي برداشت دير و مناطق با دوره هاي رشد طولاني از تيپ  محصولي و  براي حالت حد واسط از تيپ محصولي – قندي  بهره گرفته مي شود. در هر حال، در مناطق با عيار پايين بايد حتماً از تيپ قندي استفاده شود. هـم اكنـون ارقــام بسيار زيـادي متناسب با خصوصيات تيپهاي فوق الذكر در داخل و خارج از كشور توليد شده اند. در شرايطي كه مشكل خاصي مانند بيماري، شوري، خشكي و … در منطقه وجود داشته باشد، استفاده از ارقام مقاوم به اين عوامل نامساعد، منجر به افزايش درصد قند مي شود.

بذور مورد استفاده جهت كشت چغندرقند بايد خالص باشند و وجود ناخالصي در بذور به خصوص بذور چغندرهاي دامي باعث مي گردد كه اين چغندرها نيز در مزرعه اجازه رشد پيدا نمايند، كه درصورتي كه در زمان تحويل محصول به كارخانه، اين چغندرها در داخل محموله هاي ارسالي موجود  باشند و به طور تصادفي از آنها عيار گيري شود، عيار ثبت شده محموله به شدت كاهش مي يابد. در حال حاضر با توجه به اينكه تقريباً تمامي کشاورزان از بذور گواهي شده استفاده مي نمايند، مشكل ناخالصي بذور وجود ندارد. با اين حال بسياري از کشاورزان در بخش هائي از مزرعه چغندرقند به خصوص در قسمت هاي فاقد بوته و يا در حاشيه مرزها ، از بذور چغندرقند دامي و يا لبويي استفاده مي کنند که چنانچه چغندرهاي حاصل از اين بذور، همراه چغندرقندهاي برداشت شده به کارخانه تحويل داده شوند، همان مشكل ذكر شده درخصوص ناخالصي بذور را بوجود مي آورند.

2- وضعيت خاک :

شخم نامناسب، وجود پستي و بلندي زياد در سطح مزرعه، بافت نامناسب و شوري زيادتر از حد خاک مانع از رشد طبيعي گياه شده  شده و منجر به عدم دستيابي به عملکرد ريشه و درصد قند مطلوب مي گردد.

در زمين هاي با نفوذ پذيري ناکافي و يا داراي سنگ زياد، نفوذ ريشه ها در خاک با مشکل مواجه شده و ريشه ها چند شاخه مي شوند .درصد قند در اين شاخه هاي جانبي پائين مي باشد و سبب کاهش عيار کلي چغندرهاي توليدي   مي شود. بنابراين انجام شخم مناسب به منظور افزايش نفوذپذيري خاک و جلوگيري از چند شاخه شدن ريشه ها و نيز جمع آوري سنگهاي موجود در خاك مزرعه تا حد امكان، از اهميت بسيار زيادي در افزايش درصد قند برخوردار است.

3 – تراکم بوته در مزرعه :

وجود تعداد  مناسب بوته در واحد سطح ( 9تا 10 بوته در هر متر مربع) روند رشد گياه و عملکرد را تحت تأثير قرار
مي دهد. معمولاً در مزارع چغندرقند  به دلائل مختلفي چون سخت بودن زمين، وضعيت خاک، آفات و بيماريها، از بين رفتن بوته ها در زمان سله شکني، تنظيم نبودن ادوات کاشت و عدم دقت کافي در زمان کاشت، پايين بودن قوه ناميه و قدرت جوانه زني بذر، آبياري هاي غير اصولي و … تراکم مطلوب بوته حاصل نمي گردد و مزارع در بسياري از قسمت ها تنک مي باشند. اصولاً در بخش هايي که مزرعه تنک باشد، چغندرهاي بزرگتري تشکيل مي شوند که در اين چغندرهاي بزرگ تجمع قند کمتر است. لازم به ذکر است مناسب ترين وزن براي ريشه هاي چغندرقند بين 800 تا 1000 گرم است.

خاطر نشان مي سازد، تراکم بالاتر از حد بوته ها نيز منجر به کاهش ميزان رشد آنها و عدم ذخيره مناسب قند در ريشه ها مي گردد.

4- تاريخ و زمان کاشت :

انتخاب تاريخ دقيق کاشت چغندرقند در افزايش درصد قند اهميت بسيار دارد. کشت ديرهنگام در مناطق سردسير منجر به عدم رسيدگي کامل، در زمان برداشت و در نتيجه پائين تر آمدن درصد قند مي شود. برعکس کشت دير هنگام در مناطق گرم تر که زمستانهاي ملايمي دارند، منجر به افزايش درصد قند مي گردد. در چنين کشت هائي که ديرتر انجام مي شوند، برداشت نيز به تأخير مي افتد که اين امر منجر به فراهم شدن شرايط مطلوب توليد قند در نزديكي زمان برداشت (روزهاي گرم تر و شبهاي سردتر)  مي شود.

5- علفهاي هرز :

علفهاي هرز به طرق زير منجر به کاهش درصد قند در ريشه هاي چغندرقند مي شوند:

الف – در ابتداي فصل وجود علفهاي هرز، رشد چغندرقند را به تأخير انداخته و در نتيجه فرصت رشد گياه را کاهش مي دهند. اين مسئله بخصوص در مناطق با دوره رشد کوتاه، به لحاظ عدم رسيدگي به موقع ريشه، به شدت بر درصد قند تأثير مي گذارد.

ب – علفهاي هرز محل شروع فعاليت و تکثير بسياري از آفات و بيماريها هستند که با پرورش يافتن آفات و بيماريها روي آنها بخصوص شته هاي ناقل بيماريهاي ويروسي، احتمال طغيان آفات و بيماريها در مزرعه و کاهش عيار افزايش مي يابد.

ج- در اواخر فصل رشد، علفهاي هرز بر چغندرقند سايه افکنده و مانع از رسيدن نور کافي به گياه و در نتيجه کاهش ميزان قندسازي مي گردند.

قبلاً اشاره گرديد که وجود نور خورشيد در اواخر فصل جهت قند سازي بسيار ضروري است.

6- تغذيه گياه :

تغذيه اصولي گياه تأثير بسيار زيادي در بهبود وضعيت توليد

قند در چغندرقند دارد. مصرف بيش از حد کودهاي ازته (بخصوص اوره و نيترات آمونيوم) باعث رشد مداوم ريشه شده ولي اين افزايش رشد به قيمت کاهش ميزان قند ريشه، تمام خواهد شد. استفاده ديرهنگام از اين کودها  نيز، سبب رشد مجدد برگها در اواخر فصل و در نتيجه کاهش درصد قند
مي گردد. در آزمايشي در انگلستان مشخص گرديد كه با كاهش مصرف اوره به ميزان حدود 50 كيلوگرم در هكتار، درصد قند ريشه ها بيش از يك واحد افزايش يافت.  بنابراين لازم است حداقل سه ماه قبل از برداشت جهت دستيابي به حداکثر ميزان قند در ريشه ها مصرف کودهاي ازته (اوره و نيترات) قطع گردد. البته نبايد از اين نكته غافل بود كه مصرف ازت كمتر از حد مورد نياز گياه نيز منجر به كاهش اندازه ريشه ها خواهد شد و عملكرد ريشه را پايين مي آورد.

کمبود ساير عناصر (آهن، روي، منگنز، منيزيم، بر و … ) غلظت قند در ريشه چغندرقند را کاهش مي دهد.

7- آبياري :

چنانچه آبياري مزرعه چغندرقند در ابتداي فصل كشت و در طول فصل به صورت منظم نباشد، ريشه هاي برداشت شده از عيار و کيفيت مطلوبي برخوردار نخواهند شد. به طور كلي چهار مرحله مختلف در خصوص آبياري چغندرقند مي توان در نظر گرفت:

الف- آبياري در مرحله جوانه زني و شروع مرحله رشد و توسعه :

در اين مرحله، جهت جوانه زني سريعتر بذور و نيز جلوگيري از ايجاد لايه سخت (سله بستن) در سطح خاک، به انجام آبياري هاي كافي كه بتواند رطوبت سطح خاك را حفظ نمايد، نياز مي باشد. افزايش فواصل آبياري ها در اين زمان، به عدم جوانه زني کافي بذور  و تنک شدن  مزرعه منجر مي گردد. همانطور که قبلاً اشاره شد، تراکم پايين بوته در مزرعه چغندرقند، كاهش درصد قند را در پي دارد.

ب- آبياري پس از عمليات تنک:

در اين مرحله نياز به انجام يک آبياري سنگين است.

ج- آبياري در طول فصل رشد:

در طول فصل رشد چغندرقند، فواصل آبياري ها و ميزان آب مصرفي، بستگي به بافت خاک و شرايط آب و هوايي دارد. زياد بودن بيش از حد فواصل آبياري ها در گرماي تابستان و وارد نمودن تنش خشكي به گياه، باعث خشك شدن برگها و پايين آمدن درصد قند مي شود.

د- آبياري در مراحل انتهايي رشد:

با پايين آمدن دماي هوا و خنك شدن تدريجي آن، لازم است فواصل بين آبياري ها به مرور زياد شده و مقدار آب مصرفي كاهش يابد و در نهايت 2 تا 4 هفته قبل از برداشت آبياري ها قطع شود. آبياري هاي متعدد در آخر فصل سبب مي گردد كه ازت سطح خاك شسته شده و در دسترس ريشه ها قرار گرفته و به رشد بيشتر آنها و كاهش درصد قند منجر شود. از طرف ديگر قطع نكردن آبياري ها در اواخر فصل، به دليل افزايش ميزان آب موجود در ريشه ها، باعث كاهش درصد قند مي گردد. لازم به ذكر است كه قطع آبياري ها در مدت زمان طولاني، قبل از برداشت، منجر به بروز مشكل در اين زمان و شكستگي ريشه ها مي گردد. بنابراين از زماني آبياري ها قطع شود كه در موقع برداشت، ريشه ها به علت خشك بودن زياد خاك دچار شكستگي نشوند.

8- آفات و بيماريها

آفات و بيماريهاي مختلف با ممانعت از رشد طبيعي و تكامل چغندر، باعث كاهش عيار مي گردند. بسياري از آفات و بيماريهاي چغندرقند با آسيب رساندن به برگها ميزان ساخت قند در گياه را كاهش مي دهند. همچنين اين عوامل خسارتزا با  ممانعت از فعاليت صحيح ريشه ها  و يا استفاده از قند ذخيره شده در آنها، منجر به بروز ضرر و زيان فراوان مي شوند.

بيماريهاي ويروسي چغندرقند مانند ويروسهاي زردي، رايزومانيا، كرلي تاپ و بيماريهاي قارچي متعدد مانند سفيدك و پوسيدگي ريشه، ميزان توليد قند در ريشه را كاهش مي دهند.

بعضي از حشرات  نيز با انتقال بيماريهاي مختلف مانند بيماريهاي ويروسي،  سبب كاهش عيار مي شوند. همچنين حشرات برگخوار (مانند كارادرينا و ليتا) با خوردن برگها و جوانه ها، موجب كم شدن سطح برگها و كاهش قند سازي گياه
مي شوند.

حشراتي كه در اول فصل به مزارع چغندرقند حمله مي كنند (مانند كك، سرخرطومي و طوقه بر)،  با از بين بردن گياهچه ها، موجب كاهش تراكم بوته ها در مزرعه شده كه نتيجه آن توليد ريشه هابي بزرگ با ميزان قند كم است. بعضي آفات مانند شته سياه و كنه هاي نباتي با مكيدن شيره گياه، مانع از انتقال قند از برگ به ريشه گشته و به كاهش درصد قند كمك مي نمايند. شته ريشه چغندرقند نيز  با فعاليت روي ريشه ها، مواد قندي ذخيره شده را مورد استفاده قرار داده و به شدت عيار را پائين مي آورد.

9- چرانيدن مزرعه

در بعضي از مزارع در طول فصل رشد، بخش هايي از برگهاي چغندرقند، حذف و مورد استفاده دام ها قرار
مي گيرند كه اين كار به شدت بر ميزان درصد قند ريشه تاثير منفي مي گذارد. همچنين برخي از كشاورزان، چند روز قبل از برداشت، اجازه ورود دام ها به مزرعه و تغذيه آنها از برگها را مي دهند كه همانطور كه قبلاً اشاره گرديد، به لحاظ ضرورت وجود برگها روي بوته ها تا آخرين لحظات رشد ، اين كار بسيار غيراصولي بوده و منجر به كاهش عيار مي گردد. به طور كلي از زماني كه برگهاي بوته چغندرقند از ريشه جدا مي شوند، كاهش عيار آغاز
مي گردد.

10- به ساقه رفتن چغندرقند

چغندرقند گياهي دو ساله است كه  در سال اول رشد خود، يك ريشة قطور و تعداد زيادي برگ تشكيل
مي دهد و در  سال دوم پس از گذراندن يک دوره سرما، ضمن مصرف قند ذخيره شده در ريشه، با ايجاد برگ و ساقه گل دهنده، توليد بذر خود را آغاز مي نمايد. اما چنانچه در سال اول بوته ها به مدت 6 هفته در معرض دماي 4تا 8درجه سانتيگراد قرار گيرند، در همان سال به ساقه رفته و توليد بذر مي نمايند كه در اين حالت اكثر قند ريشه ها مصرف و عيار  به شدت كاهش مي يابد.

11-  زمان برداشت

زمان برداشت چغندرقند از اهميت ويژه اي برخوردار است و لازم است چغندر زماني برداشت شود كه رسيده باشد. برداشت زودتر و يا ديرتر از موعد موجب كاهش درصد قند مي گردد. در بسياري از مزارع، به دلايل مختلف چغندرقند ديرتر از موعد كاشته شده و يا به علت نگراني از نامساعد شدن هوا در پاييز ، زودتر از موعد برداشت
مي شود كه در هر دو حال چغندر فرصت كافي براي رسيدگي نداشته و عيار كاهش مي يابد. همچنين در مزارعي كه چغندرقند خيلي زود كاشته شده و خيلي دير هم برداشت شود، نيز عيار كاهش مي يابد.

12- عوامل طبيعي و شرايط آب و هوايي

چغندرقند گياهي است كه درجه حرارتهاي پايين را بهتر مي پسندد. درجه حرارتهاي بالا در طول فصل رشد، رشد برگها را تسريع كرده و كيفيت و درصد قند چغندر را كاهش مي دهد. درجه حرارتهاي بالاتر از 37 درجه سانتيگراد علاوه بر كاهش درصد قند، از ميزان رشد ريشه ها نيز مي كاهد. بنابراين در مناطق با ارتفاع بالا كه معمولاً دما نيز پايين تر است، درصد قند چغندرهاي توليد شده بيشتر از مناطق گرم با ارتفاع كمتر مي باشد.

مطابق يك قاعده كلي پايين بودن درجه حرارت شبانه توام با  روزهاي گرم و آفتابي در اواخر فصل، به بالا رفتن درصد قند ريشه ها كمك بسيار  زيادي مي كند و مطمئناً يكي از تاثيرگذارترين عوامل بر درصد قند همين عامل مي باشد.

بارش بارانهاي شديد و يا بي موقع، همچنين بارش تگرگ و برف بر رشد بوته ها و درصد قند آنها تاثير مي گذارد. بارش بارانهاي شديد و يا تگرگ در اوايل فصل منجر به از بين رفتن بو ته ها و يا وارد آمدن خسارت شديد به برگها مي گردد. خسارت وارده به برگهاي چغندرقند در اوايل فصل توسط اين عوامل و يا ساير عوامل، بر عيار جزيي بوده ولي عملكرد محصول را به شدت كم خواهد كرد. برعكس از بين رفتن برگها در اواخر فصل و در نزديكي زمان برداشت، تاثير به سزايي روي درصد قند خواهد داشت. بيشترين تاثير تگرگ و يا بارانهاي شديد در اوايل فصل رشد بر درصد قند، از طريق كاستن از تراكم بوته است.

همچنين بارش باران در نزديكي زمان برداشت به سبب جذب زياد آب توسط ريشه ها، منجر به كاهش عيار چغندرهاي تحويلي به كارخانه مي گردد.

بارش برف و يا يخ زدگي چغندر در اواخر فصل نيز كاهش شديد عيار چغندرقند را در پي دارد. بنابراين در مواقع سرد ، اگر قرار است چغندرها مدت چند روز در سطح مزرعه باقي بمانند، لازم است چغندرهاي برداشت شده را در كنار هم جمع آوري نموده و روي آنها را در هواي سرد با شاخ و برگ، برگهاي چغندر، كاه و كلش غلات و يا  پلاستيك پوشاند تا دچار يخ زدگي نشوند.

به طور كلي از  مجموع 12 عامل تاثير گذار  بر عيار چغندرقند كه در اين نشريه مورد بررسي قرارگرفت، 11 عامل تحت كنترل و  مديريت زارع بوده و فقط يك عامل يعني شرايط آب و هوايي از كنترل او خارج مي باشد. بنابراين نحوه فعاليت كشاورزان در مزرعه و مديريت صحيح آنها تاثير به سزايي در افزايش درصد قند محصول توليدي دارد. لذا  بايد در مراحل مختلف كاشت، داشت و برداشت اين زراعت، كليه توصيه هاي ارايه شده به كار گرفته شوند، تا محصولي با كيفيت مناسب تر توليد گردد.

به عنوان كلام آخر به اين نكته اشاره مي گردد كه در كنار مواد فوق الذكر، لازم است در زمان برداشت، سرزني ريشه ها به نحو اصولي انجام شده و كليه برگ ها و جــوانه هاي روي طــوقه ها به طـور كـامل حذف شوند. در غير اين حالت، چنانچه در عيارسنج  كارخانه، به صورت تصادفي از برگهاي باقيمانده روي چغندرقند نمونه گيري شود، عيار محموله هاي تحويلي کمتر از حد واقعي نشان داده خواهد شد

در صورت وجود چغندرهاي گنديده و يا بيمار  در محموله هاي بارگيري شده، نيز ممكن است اتفاق مشابهي حادث شود. بنابراين ضرورت دارد، در خصوص سرزني صحيح
ريشه ها و عدم بارگيري چغندرهاي داراي برگ، گنديده و ناسالم دقت كافي مبذول گردد.